Η Καταθλιψη
Η κατάθλιψη, εκτός από διαγνωστική κατηγορία, αποτελεί και μια συναισθηματική κατάσταση που χαρακτηρίζεται από θλίψη, άδειασμα, αίσθημα κενού, απελπισία, βαρεμάρα.
Η κατάθλιψη είναι μια διαταραχή της διάθεσης, όπου διάθεση είναι μια ποικιλία συναισθηματικών καταστάσεων που διακυμαίνονται στη διάρκεια της ημέρας ανάλογα με τις εμπειρίες (π.χ. χαρά, λύπη, θυμός, απελπισία, ενθουσιασμός). Ενώ τα συναισθήματα παρουσιάζουν διακυμάνσεις ανάλογα με τις εμπειρίες, η διάθεση είναι μια πιο διαρκής συναισθηματική κατάσταση που μπορεί να χρωματίσει την ζωή για μια ολόκληρη περίοδο (π.χ. «εκείνη την εποχή ήμουνα πολύ αισιόδοξος και χαρούμενος).
Σε μερικές περιπτώσεις η κατάθλιψη εκδηλώνεται μετά από κάποιο δυσάρεστο γεγονός (αποτυχία, χωρισμός, απώλεια). Όμως ορισμένες φορές μερικοί άνθρωποι αντιδρούν με κατάθλιψη και σε ευχάριστα γεγονότα, όπως η γέννηση του παιδιού τους ή μια προαγωγή, επειδή οι χαρούμενες αυτές περιστάσεις αναπαριστούν μια απώλεια για αυτόν τον άνθρωπο. Σε άλλες πάλι περιπτώσεις δεν προηγείται κανένα εξωτερικό γεγονός.
Σε όλες όμως τις περιπτώσεις αυτές είναι σημαντικό να σκεφτούμε τους ενδοψυχικούς παράγοντες, είτε μπορούμε να ανιχνεύσουμε τη σύνδεση της κατάθλιψης με ένα εξωτερικό γεγονός, είτε όχι. Ακόμα και όπου η κατάθλιψη μπορεί να συνδεθεί εμφανώς με ορισμένα γεγονότα ζωής που έχουν προηγηθεί (π.χ. ένας θάνατος), ουσιαστικά πρόκειται για το νόημα που αποκτά μέσα στο άτομο το γεγονός αυτό της ζωής του, και αυτό είναι κάτι που είναι σύνθετο.
Πώς εκδηλώνεται η κατάθλιψη, και πως μπορεί κανείς να την αναγνωρίσει
Οι άνθρωποι με κατάθλιψη βιώνουν μείωση της εκτίμησης της αξίας του εαυτού τους, και μείωση της λειτουργικότητάς τους στην καθημερινότητα. Οι άνθρωποι με κατάθλιψη συχνά έχουν θυμό με άλλους ή με τον εαυτό τους. Συχνά οι σκέψεις τους είναι αυτό-επικριτικές. Αισθάνονται αγωνία, άγχος, βάρος μέσα τους, αίσθημα κόπωσης, και αϋπνίες ή υπνηλία, ανορεξία ή βουλιμία.. Μπορεί να σκέφτονται τον θάνατο και την αυτοκτονία. Αισθάνονται ότι δεν υπάρχει ελπίδα για το μέλλον ούτε βοήθεια. Νιώθουν να χάνουν το ενδιαφέρον τους για τα πράγματα, αισθάνονται λιγότερη ενεργητικότητα και αδυναμία να νιώσουν ευχαρίστηση ακόμα και με πράγματα που πιο πριν τους ευχαριστούσαν.
Κατανόηση της κατάθλιψης (ψυχοδυναμική)
Ο Φρόυντ, το 1917, έγραψε ένα κείμενο για την κατάθλιψη, το Πένθος και Μελαγχολία, στο οποίο πρότεινε να εξετάσουμε την κατάθλιψη σε σύγκριση με το φυσιολογικό πένθος, που είναι η αναμενόμενη αντίδραση στην απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου. Όταν πεθάνει κάποιος που αγαπάμε νιώθουμε θλίψη και κενό. Το μόνο που μένει είναι εικόνες και αναμνήσεις. Αυτό που συμβαίνει είναι ότι υπερ-επενδύονται αυτές οι εικόνες και οι αναμνήσεις, για παράδειγμα ένα αγαπημένο τραγούδι, τοποθεσίες, και άλλα, μέχρι που σταδιακά η ενέργεια που είχε επενδυθεί σε αυτές τις αναμνήσεις ελευθερώνεται και σιγά-σιγά μπορεί να επενδυθεί σε άλλα πρόσωπα. Όσο όμως διαρκεί η διαδικασία του πένθους, υπάρχει ένας βαθμός απόσυρσης από τα τρέχοντα θέματα της ζωής. Ο Φροϋντ υποστήριξε ότι όσο πενθούμε κάνουμε δύο πράγματα, αποσύρουμε σταδιακά την ψυχική μας ενέργεια από το πρόσωπο που έχουμε χάσει, και παράλληλα την επανα-επενδύουμε στον κόσμο, σε άλλα πρόσωπα. Αλλά, κατά τον Φρόϋντ, ποτέ δεν παραιτούμαστε εντελώς από αυτόν που χάσαμε. Τον διατηρούμε ζωντανό μέσα μας με το να γίνουμε λιγάκι σαν κι εκείνον κατά κάποιον τρόπο.
Η κατάθλιψη έχει ορισμένα από τα χαρακτηριστικά του ομαλού πένθους. Όταν ένας άνθρωπος παθαίνει κατάθλιψη βιώνει απώλεια ενδιαφέροντος και αναστολή ή απόσυρση από τις δραστηριότητες, όπως στο πένθος. Όμως στην κατάθλιψη βιώνει και κάτι άλλο: μια μείωση της αίσθησης αξίας του εαυτού του, που συχνά εκφράζεται με αυτοκατηγορίες, θυμό, αυτό-επιτιμητικές σκέψεις. Η κατάθλιψη δεν εκδηλώνεται ως επακόλουθο μιας απώλειας, αλλά και ως επακόλουθο μιας απογοήτευσης ή εγκατάλειψης από κάποιον άλλον. Και η ψυχική ενέργεια που τοποθετούσε κανείς σε αυτόν που τον εγκατέλειψε, αποσύρεται μεν από το πρόσωπο αυτό, αλλά δεν τοποθετείται σε νέες σχέσεις, παρά αποσύρεται μέσα στον εαυτό. Τότε προκύπτουν μια σειρά από αυτό-κατηγορίες. Ο Φρόϋντ υπέθεσε ότι η αυτό-επικριτική στάση των ανθρώπων που πάσχουν από κατάθλιψη είναι στην ουσία θυμός προς εκείνον που έχουν χάσει, αλλά που τελικά στρέφεται εναντίον του εαυτού.
Πώς μπορεί να βοηθήσει η ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεία
Η ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεία είναι αποτελεσματική για μια ποικιλία ψυχικών και συναισθηματικών καταστάσεων, ανάμεσα στις οποίες και οι κατάθλιψη. Υπάρχουν ενδείξεις, ότι τα οφέλη της ψυχοδυναμικής ψυχοθεραπείας συνεχίζουν να αυξάνονται ακόμα και μετά το τέλος της (όπως αναφέρεται για παράδειγμα σε μια εξέταση μεγάλου αριθμού ερευνών που δημοσιεύτηκε το 2010 από τον Shedler στο American Psychologist το 2010).
Η ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεία επικεντρώνεται στην διερεύνηση εκείνων των πλευρών του εαυτού που δεν είναι εντελώς γνωστές. Βασικά λοιπόν χαρακτηριστικά της είναι η αυτό-γνωσία, η σκέψη για τα βαθύτερα συναισθήματα και το προσωπικό νόημα που αποκτούν οι καταστάσεις ζωής, καθώς και η σκέψη για τους τρόπους και τους τύπους σχέσεις που έχουν υπάρξει προβληματικοί.
Με την ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεία, ο άνθρωπος που υποφέρει από κατάθλιψη θα μπορέσει να ατενίσει τις ψυχολογικές παραμέτρους του συναισθηματικού του πόνου. Στα πλαίσια αυτής της σχέσης ενθαρρύνεται να μιλήσει ελεύθερα για οτιδήποτε σκέφτεται. Καθώς το κάνει αυτό, ο θεραπευτής εντοπίζει επαναλαμβανόμενα μοτίβα συμπεριφορών, συναισθημάτων και τρόπων σκέψης ή σχέσεων, που προκύπτουν από παρελθούσες εμπειρίες και συναισθήματα που πιο πριν περνούσαν απαρατήρητα. Ο εντοπισμός των μοτίβων αυτών βοηθά τον θεραπευόμενο να αποκτήσει περισσότερη επίγνωση του νοήματος που απέκτησαν οι παρελθούσες εμπειρίες και του πως επηρεάζουν την ζωή του στην παρούσα φάση.
Ο σκοπός της θεραπείας είναι όχι απλά να ανακουφίσει τον θεραπευόμενο από ορισμένα συμπτώματα, αλλά και να τον βοηθήσει να ζήσει μια υγιέστερη ζωή.
Berzoff, J. & Hayes, M. (1996). Biopsychosocial aspects of depression. In Inside Out and Outside In. Aronson, New Jersey, USA.
Freud, S. (1917). Mourning and Melancholia, S.E. 14.
Shelder, J. (2010). The efficacy of Psychodynamic Psychotherapy. American Psychologist, 65(2), 98-109
