Το «οχι» των γονεων στο πολυ μικρο παιδι
Όταν γεννιέται ένα μωρό, και το κρατάμε στην αγκαλιά μας, έχουμε την εντύπωση ότι όλα θα κυλάνε ομαλά και αρμονικά για πάντα. Σύντομα όμως πολλές μητέρες, και πατέρες, ανακαλύπτουν ότι αυτό δεν είναι αλήθεια. Όσο περνάει ο καιρός βλέπουν με καμάρι να αναδύεται μέσα από το βρέφος, σταδιακά όλο και περισσότερο, ένα μικρό παιδί, με δικές του επιθυμίες και επιδιώξεις. Σύντομα όμως αρχίζει και η σύγκρουση, με τα πρώτα ΟΧΙ που πρέπει να του πούμε, με τους πρώτους περιορισμούς που χρειάζεται να μπουν προκειμένου να διαφυλάξουμε την ασφάλειά του.
Ο διεθνώς γνωστός παιδίατρος και ψυχαναλυτής Donald Winnicott, σε μια σειρά εκπομπών στο BBC, στις αρχές της δεκαετίας του 1960, διέκρινε ότι τα ΟΧΙ της μητέρας διέρχονται από τρεις φάσεις.
Γύρω στους 12 μήνες έχουν νόημα μόνο μερικές λεξούλες. Στους 24 μήνες όμως, συνήθως οι προφορικές εξηγήσεις αποτελούν έναν καλό τρόπο επικοινωνίας. Εκεί μπαίνει το ΟΧΙ. Ο Winnicott διέκρινε τρία στάδια στην ανάπτυξη του ΟΧΙ των γονέων:
- Στο πρώτο στάδιο η μητέρα λέει ΟΧΙ χωρίς να εξηγεί τίποτα, απλά δεν αφήνει το βρέφος να κάνει κάτι. Η μητέρα εδώ είναι απόλυτα υπεύθυνη όλη την ώρα.
- Στο δεύτερο στάδιο η μητέρα αρχίζει να λέει ΌΧΙ στο παιδί, καθώς αρχίζει να διακρίνει την αυγή της ευφυίας και των ικανοτήτων του να καταλαβαίνει τι επιτρέπει και τι όχι. Δεν προσπαθεί ακόμα να μιλήσει στο παιδί για σωστό ή λάθος. Τα όχι που του λέει είναι απλά και βασίζονται στην ιδέα κινδύνων που είναι υπαρκτοί. Π.χ. «καίει εκεί». Πολλοί κίνδυνοι όμως δεν είναι συνδεδεμένοι με πόνο με τέτοιο άμεσα τρόπο. Ένα ΟΧΙ πρέπει να αρκεί.
- Στο τρίτο στάδιο η μητέρα επιτυγχάνει την συνεργασία του νηπίου προσφέροντας μια εξήγηση. Όχι, γιατί καίει. Όχι, επειδή είναι ώρα για ύπνο. Όχι γιατί το λέω εγώ. Όχι, γιατί μου αρέσει αυτό και θα χαλάσει και το χρειάζομαι, υπονοώντας ότι αν το βρέφος χαλάσει το αντικείμενο, η μητέρα δεν το αγαπά και τόσο πολύ-για μερικά λεπτά.
Τα τρία αυτά στάδια, αλληλο-επικαλύπτονται. Πρώτα είναι το στάδιο στο οποίο η μητέρα παίρνει πλήρη ευθύνη. Αυτό λίγο-λίγο καταργείται-στην πραγματικότητα η μητέρα εξακολουθεί πάντα να παίρνει την ευθύνη, αλλά όλο και λιγότερο, γιατί όσο το παιδί μεγαλώνει, αυξάνεται η ικανότητά του να καταλάβει κάποια πράγματα. Στην ουσία όμως η μητέρα πάντα διατηρεί την ευθύνη όσο το παιδί μεγαλώνει, μέχρι να ενηλικιωθεί. Μερικές φορές, ακόμα και στον έφηβο (που καταλαβαίνει) το όχι είναι απλά ένα ΟΧΙ, και αυτό δεν σταματά μέχρι την ενηλικίωση.
Στο δεύτερο στάδιο η μητέρα επιβάλλει τον εαυτό της και την δική της οπτική για τον κόσμο στο νήπιο. Λέει όχι χωρίς να εξηγεί γιατί. Αυτό το στάδιο θα μετατραπεί στο τρίτο στάδιο, των εξηγήσεων. Η ταχύτητα της αλλαγής αυτής εξαρτάται από το παιδί αλλά και από την μητέρα. Τα παιδιά είναι τόσο διαφορετικά μεταξύ τους, στον τρόπο που αναπτύσσονται. Τα τρία αυτά στάδια λοιπόν αλληλοεπικαλύπτονται και συνυπάρχουν και τα τρία όσο μεγαλώνει το παιδί.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο ένα παιδί μπορεί να έχει την ασφάλεια να επιθυμεί, και να μάθει τα όρια των επιθυμιών του. Οι ενήλικες που το φροντίζουν θα επιτρέψουν βασικά να υπάρχουν οι επιθυμίες του και θα το σταματήσουν μόνο όταν κάποιες από αυτές είναι άκαιρες ή επικίνδυνες. Το παιδί πρέπει να μάθει να εμπιστεύεται τα ΟΧΙ των γονιών του. Αυτή είναι η βάση της ασφάλειας.
Αν στον κόσμο του παιδιού όλα επιτρέπονται, το παιδί αποκτά μια εικόνα του κόσμου που δεν είναι πραγματική, και μεγαλώνοντας θα δυσκολευτεί να προσαρμοστεί στα κοινωνικά δεδομένα. Αν στον κόσμο του όλα απαγορεύονται, τα παιδί δεν θα μπορεί να διακρίνει το επιτρεπτό από το απαγορευμένο και δεν θα νιώθει ασφάλεια μέσα του.
Κρατάμε το ΟΧΙ για τα πιο σοβαρά πράγματα μόνο. Όταν υπερ-προστατεύουν οι γονείς ένα παιδί, τότε αυτό είναι ακόμα πιο εκτεθειμένο σε κίνδυνο, επειδή δεν εμπιστεύεται τα ΟΧΙ των γονέων του. Δεν μαθαίνει έτσι να διακρίνει το πραγματικά επικίνδυνο.
Σε όλα αυτά λοιπόν χρειάζεται η χρυσή μέση οδός.